دکتر سید هاشم اورعی استاد دانشگاه سجاد در دومین روز از هفته سلامت که با عنوان «نقش مردم، مسئولان و سمن‌ها در دستیابی به انرژی پاک» نامگذاری شده است، در مرور تاریخچه انرژی در دنیا و پیدایش انرژی پاک، افزود: بسیاری از دانشمندان معتقدند که سابقه حضور بشر در کره زمینه حدود ۸۰ هزار سال است و از آغاز پیدایش بشر، انرژی نیز همواره وجود داشت و بشر با ابتدایی‌ترین نوع انرژی برای رفع نیازهای اولیه سروکار داشته است؛ به طوری که در تمام این مدت میزان مصرف انرژی توسط مردم تقریبا متناسب با تعداد جمعیت بوده و در هر دوره زمانی که جمعیت افزایش می‌یافت، مصرف انرژی نیز معادل این افزایش، فزونی می‌گرفت.
وی اظهار کرد: این رویه صدها سال ادامه یافت تا اینکه در اواسط قرن هجدهم میلادی با شروع انقلاب صنعتی در بریتانیا، مصرف انرژی به عنوان موتور محرک اقتصادی افزایش بسیار یافت و این افزایش پا را از رفع نیازهای اولیه بشر فراتر گذاشت و از حدود ۱۸۵۰ تا ۲۰۰۰ و طی ۱۵۰ سال، میزان مصرف انرژی در جهان ۱۵ برابر شد. درحالی که تعداد جمعیت با این سرعت رشد نکرده بود.
استاد دانشکده مهندسی دانشگاه سجاد، با بیان اینکه در این مقطع تاریخ نقش انرژی در توسعه اقتصادی جهان به شدت پررنگ شد، گفت: نوع انرژی‌هایی که در بدو ظهور انقلاب صنعتی به‌کار می‌رفت، شامل سوخت‌های فسیلی ذغال‌سنگ، نفت و گاز بود؛ زیرا این سوخت‌ها طی میلیون‌ها سال شکل گرفته و مقدار زیادی در دسترس بود و بشر با خیالی راحت از این سوخت‌ها استفاده می‌کرد.
دکتر اورعی تصریح کرد: در اواخر قرن بیستم؛ از ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ یعنی از حدود ۳۰ سال پیش اشکالات مصرف بی‌رویه شروع به نمایان شدن کرد و متخصصان و دانشمندان اقلیمی مشاهده کردند که ظاهرا دمای متوسط جهان رو به افزایش است. این مسئله ابتدا با انکار مواجه شد تا اینکه در قرن بیست و یکم موضوع ماجرای گرمایش زمین و مقابله با این پدیده به عنوان مسئله‌ای جدی‌تر مورد توجه قرار گرفت و مشاهدات نشان داد که سوخت‌های فسیلی در صدر لیست عواملی که منجر به ایجاد گازهای گلخانه‌ای و در نتیجه افزایش دمای متوسط زمین می‌شود، جای دارد.
وی افزود: تحقیقات نشان داد، هر فرآیندی که در اثر مصرف نفت و فرآورده‌های نفتی مانند بنزین و گازوئیل یا ذغال‌نسگ و گاز ایجاد می‌شود، توام با آلایندگی محیطی است و به لحاظ میزان آلایندگی، ذغال‌سنگ در رده نخست و پس از آن بنزین و گازوئیل و سپس گاز قرار دارد.
انرژی پاک چیست
رئیس انجمن علمی انرژی بادی ایران، اظهار کرد: از این‌رو از ۲۰ سال گذشته برای جلوگیری از افزایش بیشتر دمای کره زمین که عواقب بسیاری را در پی دارد، کاهش مصرف انرژی‌های فسیلی و بهره‌برداری از انرژی‌هایی که آلایندگی کمتری را ایجاد کند، محور توجه قرار گرفت و در اینجا بود که انرژی پاک مطرح شد. بنابراین انرژی پاک به این معنی است که آلایندگی کمتری را ایجاد کند و عواقب نامطلوب آن به حداقل برسد که به عنوان انرژی تجدیدپذیر نیز نامیده می‌شود.
دکتر اورعی با اشاره به انواع انرژی‌های پاک، گفت: عوامل این انرژی شامل انرژی بادی، خورشیدی، جزر و مد دریا، امواج دریا، زیست‌توده، زمین‌گرمایی و آبی کوچک (نیروگاه‌های آبی کوچک نیازمند سدسازی نیست و از جریان طبیعی آب برای تولید برق استفاده می‌شود) است.
وی تصریح کرد: اما اگر به میزان مصرف این انرژی‌ها در دنیا نگاه کنیم، می‌بینیم؛ سهم انرژی ناشی از امواج دریا، زیست‌توده، زمین‌گرمایی و حتی آبی‌کوچک زیاد نیست؛ زیرا این انرژی‌ها هنوز به مرحله تولید انبوه نرسیده‌اند و در نتیجه وقتی صحبت از انرژی تجدیدپذیر یا پاک می‌شود، بیش از ۹۰ درصد انرژی بادی یا خورشیدی مورد نظر است. با توجه به اینکه تکنولوژی توربین‌های بادی و سلول‌های خورشیدی تقریبا به بلوغ رسیده است، اکنون ارزان‌ترین روش تولید انرژی مربوط به بادی و خورشیدی است.
انرژی پاک بالقوه در کشور
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران درخصوص وضعیت برخورداری از تولید انرژی پاک در کشور، ابتدا به وضعیت تولید انرژی در ایران اشاره کرد و افزود: مجموع ظرفیت نیروگاهی منصوبه در کشور حدود ۸۵ تا ۸۸ هزار مگاوات است؛ اما این ظرفیت نامی است و به دلیل عوامل گوناگون مانند نگه‌داری، ارتفاع با سطح دریا، گرمی هوا و سایر عوامل تاثیرگذار بر راندمان نیروگاه، امکان بهره‌برداری مناسب از این ظرفیت وجود ندارد و با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود امسال تابستان مصرف برق به ۶۷ هزار مگاوات برسد، انتظار کسری و خاموشی به ویژه در ساعات پیک خواهیم داشت.
دکتر اورعی اظهار کرد: اما کشور ما دارای ظرفیت بالقوه انرژی پاک است و در شهرهایی مانند منجیل، بینالود، کهک، خواف، میل‌نادر و شهرها و مناطقی در آذربایجان غربی و سراسر شرق کشور از خراسان رضوی تا جنوبی و سیستان و بلوچستان، مناطق بادخیز مناسبی وجود دارد که در برخی از این مناطق انرژی بادی تولید می‌شود.
وی گفت: در زمینه انرژی خورشیدی نیز باید گفت؛ داغ‌ترین نقطه دنیا در ایران قرار دارد که در کویر شهداد در کرمان ثبت شده است؛ در نتیجه کشور ما از ظرفیت قابل توجه انرژی بادی و خورشیدی برخوردار است و در صورت بهره‌برداری می‌توان تا ۵۰ درصد برق مورد نیاز کشور را از مزارع بادی و خورشیدی تامین کرد.
استاد دانشگاه سجاد تصریح کرد: اما درحال حاضر مجموع ظرفیت منصوبه تجدیدپذیر یعنی انرژی بادی و خورشیدی در کشور به ۱۰۰۰ مگاوات نمی‌رسد و در نتیجه مجموع انرژی الکتریکی و برقی که از منابع تجدید پذیر به سمت شبکه برق کشور در طول سال وارد می‌شود، از یک درصد نیز کمتر است.
کاهش آثار سوء انرژی پاک در دنیا
دکتر اورعی با اشاره به این مسئله که انرژی‌های پاک نیز می‌تواند آثار تخریبی زیست‌محیطی داشته باشد؛ مانند ساخت سدهای بزرگ که چندین هکتار مساحت را اشغال می‌کند، ادامه داد: نمی‌توان انتظار داشت که برای تولید انرژی همه امور به نحو احسن پیش رود؛ حتی بهترین دارو نیز عارضه دارد؛ اما واقعیت این است که نیروگاه‌های بزرگ آبی به عنوان انرژی تجدیدپذیر لحاظ نمی‌شود. در کشور از جمع ۸۸ هزار مگاوات تولید برق، ۱۲ هزار مگاوات از نیروگاه آبی تولید می‌شود اما همان‌طور که اشاره کردم؛ این نوع تولید انرژی در زمره انرژی‌های پاک محسوب نمی‌شود.
وی افزود: همچنین اینکه گفته می‌شود، توربین‌های بادی سبب تخریب مزارع کشاورزی می‌شود، باید گفت؛ این‌طور نیست و نیروگاه‌های بادی زمینی و دریایی که در اروپا و آمریکا و سایر کشورها نصب شده است، مانند دکل‌های برق در شعاع محدودی از زمین‌ها قرار دارد و می‌توان از باقی ظرفیت زمین بهره‌برداری کرد.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران اظهار کرد: بزرگ‌ترین مشکلی که در رابطه با توربین‌های بادی وجود داشت، کشته شدن پرندگان به دلیل اصابت با این توربین‌ها بود که آثار زیست‌محیطی داشت؛ اما اکنون در جهان این توربین‌ها با کمک تکنولوژی، مجهز به سیستم دفع خطر شده‌اند؛ به این نحو که وقتی پرنده‌ای نزدیک می‌شود، با به صدا درآمدن سوت، پرنده منحرف می‌شود و اگر به هر دلیل این تکنولوژی کارآمد نباشد، به سرعت زاویه پره نیروگاه بادی همراستا با پرواز پرنده قرار می‌گیرد تا از برخورد او جلوگیری شود. به این ترتیب، می‌توان ادعا کرد که میزان مخرب نیروگاه‌های انرژی تجدیدپذیر بر محیط زیست بسیار کم است.
موفقیت کشورها در انرژی پاک
دکتر اورعی با بیان اینکه بسیاری از کشورها موفق به تولید انرژی پاک شده‌اند، ادامه داد: دنیا با سرعت به سمت بهره‌برداری از این انرژی می‌رود و در دهه‌های اخیر سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر رو به افزایش بوده و استفاده از نیروگاه‌های فسیلی درحال کاهش است.
وی تصریح کرد: کشور دانمارک در اروپا، مهد انرژی بادی است؛ به‌طوری که ۶۰ درصد برق این کشور از توربین‌های بادی تامین می‌شود. کشورهایی مانند اسکاتلند و اتریش برنامه‌هایی دارند تا در سال ۲۰۲۵ تمام برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کنند. حتی کشورهای درحال توسعه مانند ترکیه بهره‌برداری از انرژی پاک را آغاز کرده‌اند؛ این کشور که حتی بعد از ما تولید این نوع انرژی را آغاز کرد، اکنون ۱۳ هزار مگاوات نیروگاه بادی دارد.
اثر ژئوپلیتیک انرژی پاک
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران افزود: باید توجه داشت؛ یک‌بار سرمایه‌گذاری در انرژی پاک، سبب کاهش هزینه‌های تولید انرژی در آینده می‌شود. در عین‌حال بازخورد این نوع تولید نیز افزایش سرعت بهره‌برداری را به همراه دارد. از سوی دیگر تاثیرات ژئوپلیتیک این نوع انرژی را نباید نادیده انگاشت؛ بحث انرژی پاک فراتر از تولید یک نوع انرژی است و این نوع تولید بر مبادلات تجاری، سیاسی و مناسبات دنیا تاثیر می‌گذارد و از وابستگی کشورها به نفت و گاز می‌کاهد.
دکتر اورعی اظهار کرد: اتحادیه اروپا درنظر دارد ظرف ۵ سال آینده وابستگی به واردات گاز را کاهش دهد. بازتاب آن در خاورمیانه در آینده‌ای نزدیک می‌تواند قابل مشاهده باشد؛ این منطقه که قطب تولید انرژی‌های فسیلی محسوب می‌شود و کشورهای متکی به درآمد این منطقه که «پترو استیت» نامیده می‌شوند، کم‌کم جای خود را به کشورهای «الکترو استیت» به عنوان قطب تولید انرژی تجدیدپذیر می‌دهد. کشور چین به سرعت در این مسیر حرکت می‌کند و سوپر الکترو استیت آینده کشور چین خواهد بود. به گونه‌ای که در سال گذشته میلادی یک سوم کل پنل‌های خورشیدی که در دنیا نصب شده در چین بوده است.