سیزدهم آبان در تاریخ معاصر ایران، روزی سرنوشت‌ساز و یادآور سه رخداد تعیین‌کننده است که هر یک نقطه عطفی در شکل‌گیری و تداوم نهضت اسلامی به شمار می‌روند؛ رخدادهایی که این روز را به نماد روشنی از ایستادگی ملت ایران در برابر استبداد داخلی و سلطه بیگانگان تبدیل کرده است.
نخستین واقعه در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ رقم خورد؛ زمانی که امام خمینی(ره) در پی اعتراض قاطع به تصویب «قانون کاپیتولاسیون» و اعطای مصونیت قضایی به مستشاران آمریکایی، توسط رژیم پهلوی بازداشت و به ترکیه تبعید شد. این تبعید، نه تنها نتوانست جریان نهضت اسلامی را متوقف کند، بلکه آگاهی و حساسیت عمومی نسبت به مداخلات بیگانگان را افزایش داد و مسیر مبارزات مردمی را وارد مرحله‌ای جدی‌تر ساخت.
در ۱۳ آبان ۱۳۵۷، در اوج خیزش ملت علیه رژیم پهلوی، جمعی از دانش‌آموزان تهرانی در مقابل دانشگاه تهران تجمع کردند تا صدای همبستگی خود با نهضت و آرمان‌های امام خمینی(ره) را طنین‌انداز کنند. یورش نیروهای رژیم به این تجمع و شهادت جمعی از دانش‌آموزان، موجی از خشم و اعتراض عمومی را برانگیخت و نقش نسل نوجوان در پیشبرد انقلاب اسلامی را برجسته‌تر ساخت. این روز بعدها به عنوان «روز دانش‌آموز» در تقویم رسمی کشور ثبت شد.
سومین رخداد تاریخی نیز در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت؛ هنگامی که جمعی از دانشجویان پیرو خط امام با تسخیر سفارت آمریکا در تهران، اعتراض خود را به سال‌ها دخالت و سیاست‌های استکباری ایالات متحده علیه ایران اعلام کردند. اسناد به‌دست‌آمده از سفارت، ابعاد گسترده فعالیت‌های جاسوسی آمریکا را آشکار ساخت و این اقدام به عنوان نقطه‌ای شاخص در تاریخ مبارزه ملت ایران با نظام سلطه ثبت شد.
از آن پس، سیزدهم آبان به عنوان روز دانش‌آموز و روز ملی مبارزه با استکبار جهانی نام گرفت؛ روزی برای مرور آگاهانه درس‌های تاریخ، پاسداشت نقش نسل جوان در پاسداری از عزت و استقلال کشور و یادآوری ضرورت بیداری و هوشیاری در برابر سیاست‌های سلطه‌جویانه قدرت‌های بیگانه.
